Astronomi amateri - posmatrači neba, znaju da posmatranja različitih nebeskih tijela zahtjevaju različite okulare. Zato posmatrači imaju komplet različitih okulara i dodataka (filteri, ekstenderi, korektori...), prema svojim potrebama i mogućnostima jer najkvalitetniji okulari su skupi. Ovisno o teleskopu, danas amaterski okulari imaju standard 1,25 inča (31,7mm) i standard 2 inča (50,8mm).
Planetarna posmatranja trebaju pokazati detalje planeta i za to su potrebni okulari kraćeg fokusa sastavljeni od mnogo optičkih elemenata radi korekcije optičkih aberacija.
Posmatranja objekata dubokog neba (zvjezdana jata, magline, galaksije) zahtjevaju okulare sa širokim poljem, kao i one sa kvalitetom slikom u detaljima; a posmatranja kometa i panoramska posmatranja neba i Mliječnog puta uglavnom trebaju okulare dužeg fokusa i širokog vidnog polja.
Kratko o posmatračkom iskustvu
Teleskopskim posmatranjima neba bavim se od 1978. godine kada mi je pokojni otac kupio sovjetski školski refraktor 80/800mm. Od tada do danas, imao sam 13 različitih teleskopa (refraktori, reflektori, Maksutov-Kasgreni, Šmit-Kasgren).
Naročito u mladosti posmatrao sam često i sve vrste nebeskih objekata i pojava. Posljednje dvije decenije posmatram mnogo rjeđe, uglavnom sjajnije komete, rijetke nebeske pojave i panorame Mliječnog puta. To su, na neki način, opuštajuća posmatranja koja ne zahtjevaju veću koncentraciju i koja sam od djetinjstva volio. Ovakva posmatranja u većini trebaju veće okulare dužeg fokusa koji daju manja uvećanja i šire vidno polje, a takve je bilo skupo i teško nabaviti u tadašnjoj SFRJ.
Za vrijeme nekadašnjeg života u Kanadi imao sam različite telekope, najveći je bio reflektor Sky Watcher 12 (305/1500mm) na Dobson montaži i našao bih vremena da posmatram nebo. Mogao sam tada kupiti fabričke velike okulare dužeg fokusa, ali uvijek sam volio teleskope i optiku po mogućnosti da pravim i kombinujem vlastitim rukama.
KOMa - kombinirani optički mutanti
Krajem 20. i naročito početkom 21. vijeka, digitalna fotografska tehnologija zamjenila je film, pa je u kanadskim prodavnicama optičke opreme bilo lako naći jeftinu, polovnu ili malo oštećenu, tada već prevaziđenu filmsku optiku i dodatke.
Do prvih velikih okulara došao sam u to vrijeme, radeći kombinacije različitih sočiva ugrađenih u isto kućište. Sočiva su bila rastavljeni elementi različitih optičkih sistema, najčešće objektivi manjih filmskih kamera i dvogleda. Napravljeni okulari, koje sam nazvao Kombinirani optički mutanti (KOMa), bili su većinom kombinacija od 3+2 sočiva po okularu, koji su davali manje uvećanje i šire vidno polje. Prva tri elementa bila su prednja sočiva filmskih kamera (triplet apohromati), a druga dva elementa uglavnom su bili objektivi manjih dvogleda (dublet ahromati).
Kada se kao okular koriste samo tri prednja sočiva filmskih kamera, oni imaju nešto duže fokuse i daju manja uvećanja sa komatičnom aberacijom na rubu vidnog polja, pri čemu sekundarna ogledala u teleskopima prave tamnu sjenu u centru slike. Zato se moraju korigovati sa sekundarnim dubletom, čime se fokusna dužina smanji i komatična aberacija eliminiše, što daje veoma dobru sliku u teleskopu.
Dodatni bonus je bio da objektivi japanskih filmskih kamera imaju višestruke i veoma kvalitetne, multispektralne, transparentne antirefleksione premaze na svim sočivima.
Od tih nekadašnjih opto-mehaničkih eksperimenata, danas su ostala tri velika KOMa okulara. Označeni su po objektivima rastavljenih filmskih kamera: Cosinon 52mm (vidno polje okulara VPO=50°), Canon 35mm (VPO=55°), Minolta 30mm (VPO=52°). Oni su radi šireg vidnog polja napravljeni da 'jašu' na dijagonalnu prizmu (na fotografiji: TAL refraktor 75/600mm) ili fokuser reflektora (na fotografiji: 30 godina stari samoizgrađeni reflektor 120/900mm) i osim Cosinon-a, imaju gumene prstenove na vrhu za ugodnije posmatranje.
Takođe imam okular Yashinon 42mm (VPO=40°) koji je sastavljen od tri prednja sočiva (triplet apohromat) manje japanske filmske kamere (prvi u redu na prvoj fotografiji). Nije KOMa okular, nisam ga želio mutirati jer je tehnički urađen da izgleda kao fabrički, sa višestruko-dijametralnim kućištem i gumenim prstenom na vrhu. Standard je 1,25 inča kao uobičajeni okulari i bio je prvi primjerak okulara napravljenih od objektiva filmskih kamera.