2.4.2. Radijacija (zračenje)
Radijacija je još jedan stresni faktor koji utiče na životnu sredinu. Radijacija iz ranga ultraljubičastog zračenja i jonizujućeg zračenja kraćih talasnih dužina su od velike važnosti, pošto dovode do oštećenja ćelija. Ona je potencijalni istrebljivač života. Međutim, ćelije mogu da je prežive sa određenom verovatnoćom, a mnogi organizmi su čak stekli nekoliko mehanizama za zaštitu od radijacije.
Najvažniji prirodni izvor radijacije je Sunce, mada samo mali procenat njegovog zračenja (ultraljubičasta oblast ispod 400 hm) prouzrokuje oštećenja na ćelijama. Intenzitet UV zračenja zavisi, između ostalog, od koncentracije ozona, oblačnosti i gustine čestica u atmosferi. Kada bi koncentracija ozona opala za samo 1% to bi podiglo nivo aktivog zračenja za 1 – 2,5%.
Jonizujuće zračenje stiže do Zemlje u vidu kosmičkih zraka i kreće se u nivou od oko 30 mrad/god u zavisnosti od altitude. Zemaljska radijacija potiče od nuklida u stenama, i ona u suštini može biti mnogo pogubnija pošto njeni izvori mogu biti inkorporirani u ćelijama.
Zračenja koja je stvorio čovek do današnjih dana zauzimaju samo nekoliko procenata od onih koja nastaju spontano u prirodi. Pa ipak, ljudi stvaraju visoke lokalne akumulacije sa mnogo višim nivoima radijacije.
Osetljivost na oštećenja nastala zračenjem zavisi od stadijuma ćelijskog ciklusa, od uslova u kojima organizam uspeva i raste kao i od same vrste. Razlike u toleranciji kreću se čak do faktora 200 u okviru jedne vrste.
Kako se ćelija može sama zaštititi od zračenja? Dok su pigmenti, posebno karotenoidi,efikasni u zaštiti protiv zračenja iz vidljivog dela spektra, oni ne mogu sačuvati ćeliju od UV ili jonizujućeg zračenja. Takođe se čini da ne postoji nijedan metabolički agens ili ćelijska komponenta koja može da zaštiti ćeliju od irradijacije*.
Oštećenja koja su nastala kao posledica izlaganja UV zracima kontrolišu se dugo poznatim fotoreaktivacionim fenomenom. Svetlosno-nezavisni, posebni popravljajući (repair) enzimi uklanjaju modifikovanu DNK strukturu i zamenjuju fragment originalnom baznom sekvencom. Odavde se vidi bliska korelacija između otpornosti na zračenje i efikasnosti sistema za popravke.
U ovoj grupi takođe postoje organizmi koji imaju daleko veću radiorezistenciju od drugih.
* Irradijacija – IR (infra red) ili zračenje u infracrvenom delu spektra.
U nastavku:
2.4.2. Radijacija (zračenje)