Qian Xuesen (recimo, Sien Šušen?), brilijantni raketni naučnik, koji je nakon proterivanja iz SAD sam predvodio kineski svemirski i vojni raketni uspon, umro je prošle subote u 98. godini.
U Kini, akademik Qian se slavi kao otac kineskog raketarstva i naučnik koji je stvorio prve nacionalne balističke rakete, ali i prvi satelit i protivbrodski projektil „Silkworm"[1].
Ali dok je živeo u Americi, i tamo je tokom tridesetih i četrdesetih godina bio javno priznat i slavljen kao pionir američke mlazne i raketne tehnologije.
Kao student na Massachusettskom tehnološkom institutu (MIT), a kasnije i kao naučnik i profesor na Kalifornijskom tehnološkom institutu (Caltech), Qian, poznat i kao Tsien Hsue-shen, igrao je centralnu ulogu u ranim naporima Sjedinjenih Država da iskoristi mlazni i raketni pogon.
 |
|
Prof. Qian Xiesen 1949.
|
Kao diplomirani asistent na Caltechu, Qian je krajem tridesetih pomagao na važnim istraživanjima vezanim za raketnu propulziju, a 1943. bio je jedan od osnivača Laboratorije za mlazni pogon (JPL), danas jednog od Nasinih glavnih svemirskih istraživačkih centara.
Tokom Drugog svetskog rata, Qian je radio u Naučnom savetu američke vlade, a na nemačkom frontu je bio vojni savetnih za tehnologiju navođenje balističkih projektila. Na kraju rata je, u činu pukovnika prve klase, učestvovao u ispitivanju nacističkih naučnika, uključujući i Wernera von Brauna i Rudolfa Hermanna, a bio je poslat i da proučava postrojenja za proizvodnju Hitlerovog „oružja za odmazdu", „Fau-2".Tokom četrdesetih godina, njegov mentor i kolega, fizičar sa Caltecha, Todor von Karman (1881-1963), nazvao je Qina „neospornim genijem čiji je rad pružio ogroman impuls napretku aerodinamici velikih brzina i mlaznom pogonu". Tokom 1949. godine Qian je napravio projekat interkontinentalne svemirske letilice sa krilima, koju su časopisi „Aviation Week" i „Space Technology" 2007. nazvali inspiracijom koja će kasnije dovesti do rađanja Nasinih spejs šatlova.
Ali, pedesetih godina njegova karijera u Americi bila je završena. Ubrzo nakon što je zatražio dozvolu da poseti roditelje u novoj komunističkoj Kini, pozvan je na razgovor u Federalni istražni biro (FIB) i optužen da tajno sarađuje sa komunistima. Optužba se zasnivala na dokumentu Američke komunističke partije iz 1938. iz koga se videlo da je prisustvovao jednom socijalnom skupu, koji je FIB okarakterisao kao sastanak Komunističke partije Pasadene.
Kinez je poricao optužbe, njegove kolege sa Caltecha su stale u njegovu odbranu a fakultet je unajmio advokata da ga brani. Qian je u prvom momentu poželeo da se vrati u Kinu, ali je bio stavljen u petogodišnji kućni pritvor; kasnije je poželeo da ostane i bori se, ali je vlada odlučila da ga ipak depotruje.
U junu 1955. Qian konačno biva poslat za Kinu[2], gde su ga sunarodnici dočekali kao heroja a premijer Zhou Enlai (Ču Enlaj) odmah ga postavlja da radi na razvoju kineskog raketarstva. Prema mnogim podacima, kasnije je ipak postao član komunističke partije Kine pa čak i član glavnog vodećeg tela, Centralnog komiteta.
Međutim, pitanje njegove ondašnje lojalnosti Amerikancima nikada nije bilo u potpunosti razjašnjeno. „Aviation Week", koji je gospodina Qiana proglasio za čoveka godine 2007, citirao je Dana Kimballa, bivšeg podsekretara U.S. Mornarice, koji je Qianovu depotraciju nazvao „najglupljim potezom koji je ova zemlja ikada povukla". Američki Kongres je 1999. objavio izveštaj o kineskoj špijunaži i Qiana nazvao špijunom, ali kritičari kažu da izveštaj ne daje nikakve detalje sem da Kina poseduje određene tajne vezane za američki raketni program „Titan", koji je započet godinu dana nakon što je Qian deportovan.
Qian Xuesen je rođen 1911. godine, kada je palo kinesko carstvo, u Hangzhou, na istoku Kine, 180 km od Šangaja. Diplomirao je 1934. kao mašinski inženjer na šangajskom fakultetu Jiao Tong. Sa 23 godine odlazi u SAD da sa stipendijom u džepu studira za aeronautičkog inženjera na MIT-u - već sledeće godine je magistrirao. Nešto kasnije, na Caltechu upoznaje tadašnjeg direktora Guggenheimove aeronautičke laboratorije, fon Karmana, koji ga upoznaje sa studentima Frankom Malinom i njegovim kolegom Jackom Parsonsom, koji su imali izvrsne ideje vezane za raketarstvo. Ubrzo, zbog njihovih opasnih eksperimenata, na fakultetu počinju da ih zovu po nadimku „Ekipa samoubica". Deset godina kasnije, njih trojica će osnovati Laboratoriju za mlazni pogon (JPL).
Nedugo potom, profesor fon Karman ga preporučuje vladinom Naučnom savetu, i postavlja na čelo istraživanja koja će dovesti do razvoja prve američke rakete na čvrsto gorivo.
Prema kineskoj državnoj novinskoj agenciji „Xinhua", odmah nakon deportacije, Qian je nagovestio kinesko vođstvo u avijaciji i odbrani.
Sa njim na čelu, Kina je izgradila svoju prvu generaciju raketa, „Dugi marš", i 24. aprila 1970. uspešno lansirala "Dongfanghong-I" („Crveni istok-1"), svoj prvi veštački satelit. Većina današnjih svemirskih uspeha Kine, kao što je program sa ljudskom posadom, započeo je nakon Qianovog penzionisanja, ali se svi oslanjaju na istraživanja i znanja koja je prenosio Qian.
Qian se više nikada nije vratio u Sjedinjene Države. U jednoj izjavi objavljenoj 2002, njegov kojega i profesor sa Caltecha, Frank Marble, izjavio je da veruje da je Qian „izgubio veru u američku vladu", ali da je „uvek zadržao vrlo srdačna osećanja za američki narod."
Caltech je 2001. godine poslao gospodinu Qianu istaknutu nagradu za životno delo, a asteroid 3763 Qianxuesen nosi njegovo ime.
Samo najveći zaljubljenici u lik i delo ser Artura Klarka sećaju se da u noveli „2010: Odyssey Two", kineski svemirski brod takođe nosio njegovo ime.
[1] Radi se o HY-2 „Haiying" („Morski orao", C-201), koji je stekao slavu tokom Iransko-Iračkog rata, kada su ga obe strane koristile. Projektili su korišćeni i tokom Kuvajtskog rata 2003, a nekoliko njih su ispalili i gerilci Hezbolaha protiv Libana 2006.
[2] Zapravo, Amerikanci su ga tada zamenili za jednog svog pilota zarobljenog u Korejskom ratu.
